Η κλασική μουσική, έχει μια υπολογίσιμη μαθηματική δομή, που λειτουργεί σαν γνωστική άσκηση για τον εγκέφαλο

Φώτιος Κατσιρούμπας* |> Κάθε είδος μουσικής ενεργοποιεί διαφορετικούς νευρωνικούς δρόμους, σχεδόν σαν να χρησιμοποιεί άλλη «γλώσσα» μέσα στον εγκέφαλο. Ας το εξηγήσουμε επιστημονικά και βιωματικά.

Η κλασική μουσική, ειδικά του Μότσαρτ, έχει μελετηθεί εκτενώς.

Το λεγόμενο Mozart Effect (αν και υπεραπλουστευμένο στα media) δείχνει ότι η μουσική του με συμμετρική, καθαρή αρμονική δομή διεγείρει περιοχές του φλοιού που σχετίζονται με τον χωρικό συλλογισμό και τη μνήμη.

Η επανάληψη και η ισορροπία του ρυθμού του δημιουργούν ένα είδος “γνωστικής σταθερότητας”.

Αντίθετα, η μουσική του Σοστακόβιτς ή του Μάλερ, πιο δραματική και απρόβλεπτη, προκαλεί συναισθηματική διέγερση, ενεργοποιώντας τον αμυγδαλοειδή πυρήνα (το κέντρο των συναισθημάτων) και τις περιοχές που ρυθμίζουν την ένταση και το άγχος.

Δηλαδή, ο Μότσαρτ σε ηρεμεί, ο Σοστακόβιτς σε «ξυπνάει».

Η τζαζ είναι άλλη ιστορία.

Χαρακτηρίζεται από αυτοσχεδιασμό και πολυρρυθμία, πράγμα που διεγείρει τον προμετωπιαίο φλοιό, το κέντρο της δημιουργικότητας και της πρόβλεψης.

Μελέτες στο Johns Hopkins έδειξαν ότι όταν τζαζ μουσικοί αυτοσχεδιάζουν, μειώνεται η δραστηριότητα της περιοχής που ασκεί αυτολογοκρισία και αυξάνεται η ροή ιδεών. Δηλαδή, η τζαζ «χαλαρώνει το φρένο» του νου και αφήνει τη φαντασία να πάρει το τιμόνι.

Η παραδοσιακή και λαϊκή μουσική, με τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα και τους ρυθμούς κοντά στους φυσιολογικούς ρυθμούς της καρδιάς και της αναπνοής, ενεργοποιεί κυρίως το λιμπιντικό σύστημα.

Αυτό εξηγεί γιατί τέτοια μουσική προκαλεί έντονη συναισθηματική ταύτιση, ακόμη και χωρίς συνειδητή ανάλυση, είναι η μουσική της “κοινής ψυχής”. Επαναφέρει μνήμες προγονικές, κοινότητες, ρίζες.

Η ροκ και η μέταλ, με τα έντονα ρυθμικά χτυπήματα και τις παραμορφώσεις, ανεβάζουν τα επίπεδα αδρεναλίνης και προκαλούν διέγερση στο αυτόνομο νευρικό σύστημα.

Αυτό μπορεί να λειτουργεί είτε απελευθερωτικά (εκτόνωση συναισθημάτων) είτε αγχωτικά, ανάλογα με την προσωπικότητα και τη διάθεση του ακροατή.

Ενδιαφέρον είναι ότι σε πολλούς νέους, η heavy μουσική δρα αντικαταθλιπτικά, επειδή μετατρέπει το θυμό σε ελεγχόμενη έκφραση.

Η έντεχνη μουσική, τέλος, βρίσκεται σε μια ιδανική ισορροπία: λόγος, ρυθμός, ποίηση.

Ο εγκέφαλος εδώ δεν ακούει μόνο μουσική, ερμηνεύει νόημα.

Ενεργοποιούνται περιοχές που σχετίζονται με τη γλωσσική κατανόηση και την αυτοαναφορική σκέψη (default mode network), δηλαδή ο ακροατής εισέρχεται σε στοχασμό.

Αυτό που διαπιστώνεται σήμερα είναι ότι η μουσική δεν είναι “καλή ή κακή” γενικά, αλλά συγκεκριμένα ωφέλιμη ή επιβαρυντική ανάλογα με τον στόχο.

Αποκατάσταση, συγκέντρωση, ψυχική αποφόρτιση ή δημιουργική διέγερση.

Συνοψίζοντας,

• Ο Μότσαρτ εκπαιδεύει τον εγκέφαλο.
• Ο Σοστακόβιτς τον δοκιμάζει.
• Η τζαζ τον απελευθερώνει.
• Η παραδοσιακή τον ριζώνει.
• Η ροκ τον ξεσηκώνει.
• Η έντεχνη τον εμβαθύνει.

Τώρα, ξεκινάμε με την κλασική μουσική, γιατί αυτή αποτελεί σχεδόν “εργαστήριο” για τον εγκέφαλο.

Είναι το είδος που έχει μελετηθεί περισσότερο νευροφυσιολογικά, και όχι άδικα.

Η κλασική μουσική, ιδιαίτερα από τη Μπαρόκ περίοδο μέχρι τον Ρομαντισμό, έχει μια υπολογίσιμη μαθηματική δομή, που λειτουργεί σαν γνωστική άσκηση για τον εγκέφαλο.

Ας δούμε τι κάνει βιοηλεκτρικά και νευροχημικά.

Όταν ακούμε κλασική μουσική, ο εγκέφαλος αυξάνει κυρίως τα κύματα άλφα (8–12 Hz) και θάλα (4–8 Hz), αυτά συνδέονται με ηρεμία, συγκέντρωση και ροή σκέψης.

Είναι τα ίδια κύματα που παρατηρούνται σε καταστάσεις βαθιάς προσοχής ή διαλογισμού.

Αυτό συμβαίνει επειδή η κλασική μουσική έχει ρυθμική συμμετρία, μελωδική πρόβλεψη και αρμονική συνοχή, τρία στοιχεία που μειώνουν τη νευρική «τριβή» και επιτρέπουν στον εγκέφαλο να συγχρονιστεί εσωτερικά.

Τα νευροφυσιολογικά αποτελέσματα, ήταν.

Αυξημένος συγχρονισμός μεταξύ ημισφαιρίων.

Η εναλλαγή μελωδίας και συνοδείας διεγείρει και το αριστερό (αναλυτικό) και το δεξί (δημιουργικό) ημισφαίριο, βελτιώνοντας τη συνδεσιμότητα του μεσολόβιου σώματος, της “γέφυρας” του εγκεφάλου.

Ενεργοποίηση προμετωπιαίου φλοιού (εστίαση, προσοχή) και ιππόκαμπου (μνήμη).

Έρευνες δείχνουν ότι η ακρόαση Μότσαρτ για 10 λεπτά αυξάνει προσωρινά τις χωρικές-χρονικές ικανότητες (Spatial-Temporal reasoning).

Απελευθέρωση ντοπαμίνης: στις συμφωνίες του Μπετόβεν ή του Βιβάλντι, η αναμονή της μουσικής κορύφωσης διεγείρει το σύστημα ανταμοιβής, προκαλώντας ρίγος ή συγκίνηση. Αυτό το αίσθημα είναι κυριολεκτικά “χημικό”.

Ανάλογα με τον συνθέτη,

Ο Μότσαρτ, αυξάνει τα κύματα άλφα και βήτα (13–30 Hz), ο εγκέφαλος γίνεται πιο ήρεμος αλλά και σε εγρήγορση.

Ενδείκνυται για μαθητές και άτομα με διάσπαση προσοχής.

Ο Μπαχ, προκαλεί εγκέφαλο σε ρυθμό ροής, θάλα κύματα που συνδέονται με δημιουργικότητα και συναισθηματική αποφόρτιση.

Ο Μπετόβεν, ενεργοποιεί περισσότερο το σύστημα ανταμοιβής και την αμυγδαλή, προκαλώντας έντονη συναισθηματική εμπλοκή. Η 4η Συμφωνία ή η «Ηρωική» έχουν μετρηθεί να αυξάνουν την καρδιακή μεταβλητότητα (HRV), ένδειξη συναισθηματικής διέγερσης και ψυχικής αντοχής.

Ο Σοστακόβιτς / Στραβίνσκι, οι ασύμμετροι ρυθμοί τους και οι απροσδόκητες αρμονίες ενεργοποιούν την ανώτερη ακουστική επεξεργασία και τα κέντρα γνωστικής πρόβλεψης.

Ο εγκέφαλος “ξυπνάει” καθώς προσπαθεί να καταλάβει τι έρχεται.

Αυτή η “γνωστική πρόκληση” ενισχύει την πλαστικότητα.

Η συνεχής έκθεση στην κλασική μουσική φαίνεται να μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης (στρες), ενισχύει την ανοσοποιητική απόκριση (μέσω αυξημένης IgA), ρυθμίζει την καρδιακή συχνότητα και την αρτηριακή πίεση, επιβραδύνει τη γνωστική φθορά στους ηλικιωμένους.

Σε παιδιά που ασχολούνται με μουσικά όργανα, οι έρευνες δείχνουν παχύτερο φλοιό σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον έλεγχο κινήσεων, τη γλώσσα και την ακουστική ανάλυση.

Με άλλα λόγια, η κλασική μουσική χτίζει εγκέφαλο, δεν απλώς τον διασκεδάζει.

Η ειρωνεία; Η μουσική που κάποτε θεωρούνταν “ελιτίστικη” αποδεικνύεται νευροεπιστημονικά ευεργετική για όλους.

(*) Ο κ. Φώτιος Κατσιρούμπας, είναι ερευνητής.