ΑΦΙΕΡΩΜΑ Περίεργες… προσωνυμίες της Παναγίας – Τόποι λατρείας – Σπάνια ονόματα που γιορτάζουν – Η εικόνα είναι του El Greco*

Τ/Π |> “Πάσχα του καλοκαιριού” σήμερα και η Ρωμιοσύνη γιορτάζει την χιλιοτραγουδισμένη και μυριολατρεμένη Παναγιά. Αυτό το ιερό πρόσωπο της Χριστιανοσύνης, που σε καιρούς ειρήνης και πολέμου, ο Ελληνισμός ακουμπά τις ελπίδες και τους καημούς του…

Η λατρεία στο πρόσωπο της Θεοτόκου, είναι τεράστια και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι σήμερα γιορτάζει η… μισή Ελλάδα και πως η Παναγία ‘εμφανίζεται’ στην Ελλάδα με χίλια πρόσωπα!

Η ημέρα της Κοίμησής Της είναι μέρα γιορτής για την Ελλάδα, αλλά και όπου αλλού χτυπά η καρδιά τής Ρωμιοσύνης…

Εκατομμύρια τα εικονίσματα, χιλιάδες οι εκκλησίες, τα ξωκλήσια και τα μοναστήρια, εκατοντάδες τα προσωνύμια για την Παναγιά – μερικές φορές ‘περίεργα’, αλλά που το καθένα κρύβει τη δική του ιστορία, όπως από Κυρία των Αγγέλων, μέχρι και… Κουφή!

(*) Η  εικόνα του θέματος είναι ένα από τα πρώιμα έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco) τότε που ακολουθούσε τη ρωμαίϊκη (μετέπειτα “βυζαντινή”) αγιογραφία. Την φιλοτέχνησε μεταξύ του 1562 και του 1564, όταν ακόμα βρισκόταν στην Κρήτη. Η πραγματική ταυτότητα του έργου αποκαλύφθηκε το 1983 από τον αρχαιολόγο (ΥΠΠΟ), Γιώργο Μαστορόπουλο, ο οποίος ανακάλυψε στην εικόνα την υπογραφή «Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ο δείξας». Η “Κοίμηση της Θεοτόκου”», του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, κοσμεί τον ομώνυμο ορθόδοξο Ιερό Ναό στην Ερμούπολη της Σύρου.

Υπάρχουν Παναγίες ‘διάσημες’ και ‘άσημες’, ‘επώνυμες’ και μη! Παναγίες με πολλά και με λίγα θαύματα. Παναγίες χαρούμενες και θλιμμένες…

Απ’ άκρη σ’ άκρη, όλη η Ελλάδα είναι γεμάτη από ναούς για την Θεοτόκο και οι πιό ‘διάσημες’ Παναγιές είναι αυτή της Τήνου και εκείνη της Σουμελά. Δυό Παναγιές που κάθε Δεκαπενταύγουστο προσελκύουν πλήθη πιστών, πολιτικών και καναλιών…

Υπάρχουν όμως και άλλες Παναγιές και υπολογίζεται ότι είναι πάνω από οκτακόσιες!

Εκτός από τις Παναγίες της Μητρόπολης, της Καπνικαρέας, της Καισαριανής, του Δαφνιού, ή την Χρυσοσπηλιώτισσα, την Χρυσοβαλάντου, τη Νερατζιώτισσα, την Καστριανή ή την Αθηνιώτισσα, την Ευαγγελίστρια, την Ελευθερώτρια και την Μυρτιδιώτισσα, υπάρχουν και άλλες Παναγίες, που έχουν να δείξουν θαύματα, όπως είναι η Τριχερούσα και η Βρεφοκρατούσα, η Τρουλακιανή και η Προυσιώτισσα, η Ελεούσα και η Οδηγήτρια, η Τρυπητή και η Εγγυήτρια, η Καμουχαρέα (δηλαδή που κάνει χαρές) και η… Γουρλομάτα!

Είναι η Παναγία η Εκατονταπυλιανή, η Παντάνασσα, η Ζωοδόχος Πηγή, η Υψηλοτέρα των Ουρανών, η Κυρία των Αγγέλων και η Μητέρα του Θεού. Η Γλυκοφιλούσα και η Γαλακτοτροφούσα, η Πορταΐτισσα και η Τουρλιανή, η Άσπιλος, η Περίβλεπτος, η Μεγάλη και το Ρόδον Αμάραντον. Η Δακρυρροούσα, η Γιάτρισσα, η Διακονούσα, η Θαλασσομάχισσα, η Κοσμοσώτειρα και η Παράκλητος. Η Πάναγνη, η Ηλιόκαλη, η Σεργιανή, η Ζωοδότρα, η Χρυσοπηγή, η Χρυσαυγή και η Ψυχοσώστρα. Η Πάντων Χαρά και η Γαλήνη, η Γλυκιά και η Βέβαιη Ελπίδα, η Κεχαριτωμένη και η Φανερωμένη.

• Η Τήνος μπορεί να θεωρείται το νησί της Παναγιάς αλλά και τα άλλα νησιά έχουν να δείξουν τις δικές ‘τους’ Παναγίες…
• Η Πάρος, με την Καταπολιανή, την Λογγοβάρδα, την Πέρα Παναγιά, την Κοντιανή, την Ξεχωριανή κ.ά.
• Η Άνδρος, με την Θεοσκέπαστη την Πανάχραντου, την Αγριδιώτισσα, την Θαλασσινή κ.ά.
• Η Κύθνος, με την Παναγιά την Κανάλα, την Κυρά Λεούσα κ.ά.
• Η Σύρος, με 150 καθολικές εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία και αρκετές ορθόδοξες.
• Η Μύκονος, με την Τουρλιανή, την Παραπορτιανή, την Αλευρούσα, την Πυλαργιανή κ.ά.
• Η Νάξος που έχει να δείξει περίπου 500 εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία,  με την πρωτόθρονο, τη Θεοσκέπαστη, την Παντάνασσα, την Ατταλιώτισσα, την Ορφανή κ.ά.
• Η Κρήτη, με την Αρκουδιώτισσα, την Θυμιανή, την Βρυσανή, την Γρυλλού, την Περδικολόγισσα, την Κρουσταλλένια κ.ά.
• Η Ρόδος, με την Πορταρίτσα, τη Σκιαδενή, την Τσαμπίκα κ.ά.
• Η Κάλυμνος, με την Γαλατζιανή και την Χωστή.
• Η Πάτμος, με την Διασώζουσα, την Απακοή, την Βροντούσα, την Γερανού, την Εψιανή κ.ά.
• Η Λέσβος με την Γοργόνα κ.ά, η Χίος με την Νιαμονίτισσα κ.ά, η Σάμος με την Σπηλθιανή κ.ά., η Ικαρία με την Αντιφωνήτρια κ.ά.
• Στη Ζάκυνθο, η  Πικριδιώτισσα, η Βαρκιώτισσα, η Μουρακλόζα κ.ά. Στην Κεφαλλονιά, η Φιδού κ.ά.
• Στα Κύθηρα η Κακοπετριανή κ.ά.

Δεκαπενταύγουστος σήμερα και κάθε ελληνική οικογένεια, έχει να δείξει κάποιο μέλος της με όνομα προς τιμή της Παναγίας! Πού να πρωτοπείς “Χρόνια Πολλά”;  Ιδού μερικά ονόματα, άλλα γνωστά και κάποια που ίσως πολλοί  δεν γνωρίζουν πότε γιορτάζουν:

Δέσποινα, Δέσπω, Δεσποίνου, Δεσποινιώ, Ντέπη, Πέπη, Ζέπω, Πιπίνα, Ελώνα, Ελλώνα, Ελόνα, Θεοτόκης, Θεοτοκία, Κρυστάλλω, Κρουστάλλω, Κρουστάλω, Κρυσταλία, Κρυσταλλία, Κρουσταλένια, Κρίστι, Κρύστα, Μαρία, Μάριος, Μάρω, Μαριώ, Μαριωρή, Μαρίκα, Μαριγώ, Μαριγούλα, Μαρούλα, Μαρίτσα, Μάνια, Μανιώ, Μαριέττα, Μαρούσα, Μάρσια, Μαργέτα, Μαριέττα, Μαργετίνα, Μιρέλλα, Μυρέλλα, Μιρέϊγ, Παναγιώτης, Πάνος, Πανούσος, Παναγής, Πανάγος, Γιώτης, Πανίκος, Τάκης, Παναγιώτα, Γιώτα, Παναγιούλα, Γιούλα, Παναγούλα, Πάνη, Τότα, Τούλα, Πρέσβεια, Πρεσβεία, Συμέλα, Σιμέλα, Σουμελά, Γεθσημανή, Γεσθημανή, Ιεσθημανή, Μαρινίκη, Καθολική, Ηλιοστάλακτη κ.ά.

>>> “Μια Παναγιά”: Η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι γράφτηκε για την ταινία του Ηλία Καζάν “America America” (1963). Το τραγούδι σε στίχους του Νίκου Γκάτσου ηχογραφήθηκε τον Ιανουάριο του 1964 με ερμηνευτή τον Λάκη Παππά. Περιέχεται στην συλλογή “Μάνος Χατζιδάκις ‎– Πρώτη Εκτέλεση – 1965”.

Μια Παναγιά – μιαν αγάπη μου έχω κλείσει – σ’ ερημοκλήσι αλαργινό
κάθε βραδιά  – της καρδιάς την πόρτα ανοίγω – κοιτάζω λίγο και προσκυνώ.
Πότε θα `ρθει, πότε θα `ρθει – το καλοκαίρι
πότε τ’ αστέρι θ’ αναστηθεί
να σου φορέσω στα μαλλιά – χρυσό στεφάνι
σαν πυροφάνι σ’ ακρογιαλιά.
Μια Παναγιά – μιαν αγάπη μου έχω κλείσει – σ’ ερημοκλήσι αλαργινό
κάθε βραδιά – της καρδιάς την πόρτα ανοίγω – δακρύζω λίγο και προσκυνώ.