Παρίσι, 20 Ιουλίου 1889…

|> Στέλιος Κοπανίδης

|> 1^η Μαΐου σήμερα και απ’ άκρου εις άκρον σε όλο τον κόσμο εορτάζεται η Εργατική Πρωτομαγιά με διαδηλώσεις και πορείες για καλύτερες συνθήκες στους χώρους δουλειάς, ενώ η σημασία της ημέρας για τους αρχαίους λαούς οφείλεται ότι ημερολογιακά η πρώτη ημέρα του Μαΐου βρίσκεται ανάμεσα στην εαρινή ισημερία και το θερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή τοποθετείται στην αρχή της άνοιξης.

Ο εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς καθιερώθηκε στις 20 Ιουλίου 1889, κατά τη διάρκεια του ιδρυτικού συνεδρίου της Β΄ Διεθνούς στο Παρίσι, σε ανάμνηση της αιματοβαμμένης εξέγερσης των εργατών του Σικάγου.

Το 1886 στην αμερικανική μεγαλούπολη εκατό χιλιάδες εργαζόμενοι διαδήλωσαν διεκδικώντας 8ωρο και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Δύο ημέρες μετά, στις 3 Μαΐου, σε συγκέντρωση απεργών έξω από το εργοστάσιο Μακ Κόρμικ σημειώθηκαν επεισόδια με δυνάμεις της αστυνομίας, με αποτέλεσμα τέσσερις εργάτες να χάσουν τη ζωή τους και δεκάδες να τραυματιστούν. Την επομένη αποφασίστηκε συλλαλητήριο καταδίκης της αστυνομικής βίας στην πλατεία Χεϊμάρκετ. Οι αστυνομικές δυνάμεις πήραν εντολή να διαλύσουν τη συγκέντρωση. Τότε εξερράγη ένας εκρηκτικός μηχανισμός σκοτώνοντας έναν αστυνομικό και τραυματίζοντας πολλούς διαδηλωτές. Η αστυνομία άνοιξε πυρ με τραγικό απολογισμό δώδεκα νεκρούς, ανάμεσά τους και τρεις αστυνομικοί, και ογδόντα τραυματίες. Συνελήφθησαν, ως υπαίτιοι του μακελειού, οι διοργανωτές της διαδήλωσης και χωρίς κανένα στοιχείο που να τους συνδέει με τη βομβιστική ενέργεια κρίθηκαν ένοχοι συνωμοσίας και πέντε καταδικάστηκαν σε θάνατο και άλλοι τρεις σε ισόβια.

Τον Νοέμβριο του 1887 οι Αλμπερτ Πάρσονς, Αντολφ Φίσερ, Γκέοργκ Εγκελ και Αουγκούστ Σπις οδηγήθηκαν στην αγχόνη τραγουδώντας τη «Μασσαλιώτιδα», ενώ ο Λούις Λινγκ αυτοκτόνησε στο κελλί του, λίγες ώρες πριν από την εκτέλεση. Επτά χρόνια μετά, ο κυβερνήτης του Ιλινόις παραδέχθηκε ότι οι καταδικασθέντες ήταν αθώοι, θύματα σκευωρίας, και έδωσε εντολή για την απελευθέρωση των τριών που εξέτιαν ποινή ισόβιας κάθειρξης. Ο επικεφαλής της αστυνομίας που έδωσε εντολή για τη διάλυση της συγκέντρωσης καταδικάστηκε για διαφθορά, ενώ ο δράστης της βομβιστικής επίθεσης δεν βρέθηκε ποτέ… Η θυσία τους, πάντως, θα αποτελέσει ορόσημο για τη μετέπειτα πορεία του εργατικού κινήματος.

Στην Ελλάδα η πρώτη πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση έγινε το 1892 από τον Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη. Τα αιτήματα της εποχής ήταν 8ωρο, κρατική ασφάλιση των θυμάτων εργατικών ατυχημάτων και αργία την Κυριακή. Το τελευταίο αίτημα ήταν και το πρώτο μέτρο εργατικής νομοθεσίας που ψηφίστηκε στη χώρα μας εν έτει 1909. Επειτα από 108 ολόκληρα χρόνια τίθεται και πάλι επί τάπητος με στόχο την κατάργησή του…

Το 1936 οι κινητοποιήσεις των καπνεργατών της Θεσσαλονίκης βάφτηκαν στο αίμα, με απολογισμό 12 νεκρούς και περίπου 300 τραυματίες. Για την καταστολή των κινητοποιήσεων χρησιμοποιήθηκαν δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού. Η αιματοβαμμένη Πρωτομαγιά του 1936 αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Γιάννη Ρίτσο, ο οποίος έγραψε ένα από τα κορυφαία έργα του, τον «Επιτάφιο».

Οκτώ χρόνια αργότερα η 1^η Μαΐου θα μείνει χαραγμένη στις μνήμες ως μια από τις μελανότερες σελίδες της ναζιστικής ωμότητας στη χώρα μας. Οι δυνάμεις Κατοχής εκτελούν διά τυφεκισμού στην Καισαριανή 200 άνδρες σε αντίποινα για την επίθεση διμοιρίας του ΕΛΑΣ κατά γερμανικής φάλαγγας στους Μολάους Λακωνίας. Από την επίθεση σκοτώθηκε ο Γερμανός υποστράτηγος Φραντς Κρεχ, ενώ την προηγούμενη ημέρα είχε πραγματοποιηθεί η απαγωγή στην Κρήτη ενός άλλου Γερμανού υποστρατήγου, του Χάινριχ Κράιπε, από Βρετανούς κομάντος και Ελληνες αντιστασιακούς. Σε αντίποινα για την απαγωγή Κράιπε οι Γερμανοί σκότωσαν αδιακρίτως 147 Κρητικούς στην ευρύτερη περιοχή των Ανωγείων. Η αντίσταση βρισκόταν στο απόγειό της, ενώ ο Άξονας μετρώντας πλέον αντίστροφα για την ολοκληρωτική του ήττα σκορπούσε τον θάνατο αμάχων, γυναικόπαιδων και φυλακισμένων.

Παρά τις συγκεντρώσεις συγγενών και απλού κόσμου στη Μητρόπολη και τις εκκλήσεις και προσευχές του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού υπέρ της σωτηρίας των μελλοθανάτων, το πρωί της 1^ης Μαΐου 1944 οι διακόσιοι εκτελέστηκαν στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, οι δε σοροί τους μεταφέρθηκαν στο Γ΄Νεκροταφείο. Μεταξύ των εκτελεσθέντων και ο Ναπολέων Σουκατζίδης, συγγραφέας, διανοούμενος και εκτελών χρέη διερμηνέα των Γερμανών, ο οποίος αρνήθηκε να πάρει άλλος τη θέση του στον τόπο του μαρτυρίου, παρά την πρόταση του Γερμανού διοικητή. «Από τα ιερά τους κόκκαλα πρώτη του Μάη και πάλι, θα ξεπηδήσει ο καθαρμός και η λεφτεριά του ανθρώπου. Κ’ είναι χιλιάδες στην Ελλάδα όμοιοι Πανάγιοι Τάφοι» οι στίχοι του Κώστα Βάρναλη για τη θυσία των 200 στην Καισαριανή.

1^η Μαΐου 1976, η δημοκρατία στη χώρα έχει αποκατασταθεί και η Ελλάδα υποδέχεται με παγωμένα χείλη την είδηση του θανάτου του Αλέκου Παναγούλη. Μια εμβληματική μορφή του αντιδικτατορικού αγώνα φεύγει από τη ζωή σε ηλικία 37 ετών, ύστερα από ένα αμφιλεγόμενο τροχαίο δυστύχημα στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Ο χαμός του Αλέκου Παναγούλη έρχεται λίγες ημέρες πριν από την εξαγγελθείσα αποκάλυψη των φακέλων σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της δικτατορίας, μια αποκάλυψη που δεν ήρθε ποτέ. Επειτα η Ελλάδα γέμισε αντιστασιακούς που δεν αντιστάθηκαν ποτέ. Ας είναι…

Οι στίχοι του Μίκη Θεοδωράκη συντροφεύουν στο ταξίδι του τον μεγάλο αγωνιστή της δημοκρατίας και της ελευθερίας:

Μέσα στον Μάη σκοτώθηκες
το αίμα σου μαβί
έβαψε μαύρο τον ουρανό
κόκκινο τον καιρό.
Κόκκινο τριαντάφυλλο
κόκκινο το δειλινό.
Μαζί σου όλα σκοτώθηκαν
όνειρα, ιδανικά,
γίναμε όλοι φαντάσματα
ζούμε συμβατικά.

Στις 5 Μαΐου έγινε η κηδεία του από το Α΄Νεκροταφείο και μια λαοθάλασσα ανθρώπων όλων των ηλικιών κατέκλυσαν τους δρόμους της Αθήνας για να πουν το στερνό αντίο στον Αλέκο Παναγούλη. Ανάμεσα στους παρευρισκομένους και ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας, Τζοβάνι Λεόνε, ενώ στο σεντόνι που σκέπαζε το φέρετρο αναγραφόταν: «Καταδικάστηκες σε θάνατο γιατί έψαξες την ελευθερία. Πέθανες γιατί έψαξες την αλήθεια»…